فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 2، تابستان 98 ، شماره پی در پی 44

روایت وَرِ جمکرد در شاهنامه؛ بازخوانی چند بیت داستان جمشید بر اساس دستنویس شاهنامۀ نویافتۀ سن ژوزف

صفحه (335 - 348)
محسن نصیری، غلام محمد طاهری مبارکه(نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : پاییز 97
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : پاییز 97

چکیده
یکی از مهمترین خویشکاریهای جمشید که در منابع کهن ایرانی – از جمله اوستا – به آن اشاره شده، ساختن پناهگاه و دژی به نام ور جمکرد است. آیا میتوان پنداشت که در شاهنامۀ فردوسی از این مهمترین خویشکاری جمشید نشانی نیامده باشد؟ دستنویس نویافتۀ شاهنامه – مشهور به سن ژوزف – اثبات میکند که روایت ور جمکرد در شاهنامه آمده است. در این شاهنامه و در بخش مورد نظر از قصۀ جمشید، واژه هایی آمده که با اندکی دقت و توجه میتوان دریافت که ور جمکرد در روایت فردوسی از جمشید آمده است. روش این مقاله بر پایۀ سنجش و تطبیق بیتهای دو شاهنامۀ دستنوشت سن ژوزف بیروت و لندن 675، و شاهنامه های مشهور چاپی – از جمله شاهنامه به تصحیح دکتر خالقی مطلق و شاهنامه به تصحیح دانشمندان روسی در ویرایش سوم آن است. در نهایت با متن اوستا – به ویژه وندیداد – نیز که از جمشید و ور جمکرد به گستردگی سخن گفته، مقایسه شده است.

کلمات کلیدی
شاهنامه , جمشید , ور جمکرد , دست نوشت سن ژوزف

• از اسطوره تا تاریخ؛ بهار، مهرداد (1376)؛ تهران: چشمه.
• اساطیر ایرانی؛ کارنوی، آلبرت جوزف (1383)؛ ترجمۀ احمد طباطبایی؛ تهران: علمی و فرهنگی.
• اوستا، یشت‌ها؛ پورداود، ابراهیم (1347)؛ تهران: طهوری.
• بررسی ریشه‌شناختی فعل‌های زبان پهلوی؛ منصوری، یدالله (1384)؛ تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
• پژوهشی در اساطیر ایران، پارۀ نخست و دویم؛ بهار، مهرداد (1376)؛ تهران: آگاه.
• تحلیل اسطورۀ کیومرث بر اساس نظریۀ روان‌شناسی شخصیت یونگ؛ ابراهیم واشقانی فراهانی (1395)؛ زبان و ادبیات فارسی؛ سال ۲۴، شماره ۸۰؛ ص273 – 300.
• داستان‌های نامورنامۀ باستان، مقدمۀ شاهنامه؛ دبیرسیاقی، سیدمحمد (1377)؛ جلد اول؛ تهران: قطره.
• دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، مقالۀ جم؛ آموزگار، ژاله (1386)؛ جلد 2؛ تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
• دفتر خسروان؛ آیدنلو، سجاد (1390)؛ تهران: سخن.
• دیوان ناصرخسرو قبادیانی (1369)؛ به تصحیح مجتبی مینوی طهرانی و مهدی محقق؛ تهران: دانشگاه تهران.
• رهیافتی به گاهان؛ رایشلت، هانس (1383)؛ گزارش جلیل دوستخواه؛ تهران: ققنوس.
• سرنوشت شهریار؛ دومزیل، ژرژ (1383)؛ ترجمۀ مهدی باقی و شیرین مختاریان؛ تهران: قصه.
• شاهنامۀ بهفر؛ ابوالقاسم حسن فردوسی (1391)؛ تصحیح انتقادی و شرح یکایک ابیات از مهری بهفر؛ دفتر یکم؛ تهران: نشر نو.
• شاهنامۀ جوینی؛ ابوالقاسم حسن فردوسی (1389)؛ تصحیح عزیزالله جوینی؛ بر اساس دست‌نویس فلورانس؛ جلد اول؛ تهران: دانشگاه تهران.
• شاهنامۀ جیحونی؛ ابوالقاسم حسن فردوسی (1379)؛ با تصحیح انتقادی و مقدمۀ تحلیلی مصطفی جیحونی؛ جلد اول؛ اصفهان: شاهنامه‌پژوهی اصفهان.
• شاهنامۀ خالقی مطلق؛ ابوالقاسم حسن فردوسی (1369)؛ تصحیح جلال خالقی مطلق؛ نیویورک: مزدا.
• شاهنامۀ سعدلو؛ ابوالقاسم حسن فردوسی (1379)؛ همراه با خمسۀ نظامی؛ چاپ عکسیِ نسخۀ خطی؛ تهران: دایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
• شاهنامۀ سن‌ژوزف؛ ابوالقاسم حسن فردوسی (1389)؛ چاپ عکسیِ نسخۀ خطی؛ به کوشش ایرج افشار و محمود امید سالار و نادر مطلبی کاشانی؛ تهران: طلایه.
• شاهنامۀ لندن؛ ابوالقاسم حسن فردوسی (1384)؛ چاپ عکسیِ نسخۀ خطی؛ به کوشش ایرج افشار و محمود امید سالار؛ تهران: طلایه.
• شاهنامۀ مسکو؛ ابوالقاسم حسن فردوسی؛ (1391)؛ ویرایش سوم؛ به کوشش محمد نوری عثمانوف و رستم موسی علی‌اف؛ زیر نظر مهدی قریب؛ تهران: سروش با همکاری دانشگاه خاورشناسی مسکو.
• شاهنامه و ظفرنامۀ مستوفی؛ ابوالقاسم حسن فردوسی (1377)؛ با ظفرنامۀ حمدالله مستوفی؛ چاپ عکسیِ نسخۀ خطی؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• شناخت اساطیر ایران؛ هینلز، جان (1368)؛ ترجمۀ ژالۀ آموزگار و احمد تفضلی؛ تهران: چشمه.
• فرهنگ اساطیری - حماسی ایران به روایت منابع بعد از اسلام: پیشدادیان؛ صدیقیان، مهین‌دخت (1375)؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
• فرهنگ فارسی به پهلوی؛ فره‌وشی، بهرام (1388)؛ تهران: دانشگاه تهران. 25- فرهنگ فارسی تاجیکی؛ شجاعی، محسن (1389)؛ زیر نظر محمدجان شکوری و...؛ تهران: فرهنگ معاصر.
• فرهنگ کوچک زبان پهلوی؛ مکنزی، د.ن (1373)؛ ترجمۀ مهشید میرفخرایی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
• فرهنگ واژه‌های اوستا؛ بهرامی، احسان (1369)؛ چهار دفتر؛ تهران: بلخ.
• گزارش اوستا؛ دوستخواه، جلیل (1370)؛ دو جلد؛ تهران: مروارید.
• لباب الالباب؛ عوفی، محمد (1906)؛ به تصحیح ادوارد ج. بروان؛ لیدن: بریل.
• مهستی‌شناسی؛ مشرف، مریم (1384)؛ مقاله؛ نامۀ فرهنگستان؛ شمارۀ 25‌، ص85 – 101.
• نامۀ باستان؛ کزازی، میرجلال‌الدین (1379)؛ جلد اول؛ تهران: سمت.
• نامۀ خسروان؛ طاهری مبارکه، غلام‌محمد (1392)؛ دفتر یکم؛ تهران: آراد کتاب.
• نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان؛ کریستن‌سن، آرتور (1389)؛ ترجمۀ ژالۀ آموزگار و احمد تفضلی؛ تهران: چشمه.
• وندیداد؛ رضی، هاشم (1385)؛ دو جلد؛ تهران: بهجت.
• یادداشت‌های شاهنامه؛ خالقی مطلق، جلال (1389)؛ دفتر یکم؛ تهران: دایره المعارف بزرگ اسلامی.